Het derde deel van In de ban van de ring heet De terugkeer van de koning. In het gevecht om de graal – want dat is toch het achterliggende thema van het epos van Tolkien – is de terugkeer van de koning de inleiding op het overdonderende slotakkoord van de reis van Frodo en Sam en hoe de ring uiteindelijk ten onder gaat in een poel van lava, terugkeert naar zijn oorsprong. De wereld is gered van de tirannie en kan in vrede zijn.
door Joost Jansen
De terugkeer van koning Willem-Alexander en zijn gezin vanuit hun Griekse vakantieadres wil ik niet deze grootse betekenis geven. Het is mijns inziens een grove inschattingsfout geweest, niet alleen van hem maar ook van zijn naaste omgeving. Je hoopt toch als ‘hoge boom die veel wind kan vangen’ dat je raadgevers attent blijven en hun werk doen.
Maar dan de reacties. De pers die erop afvliegt, de politici die zich kunnen profileren richting verkiezingen, de humor die vrijkomt, de republikeinen die hun kans ruiken: de reacties leggen veel sluimerende (en minder sluimerende) stromingen bloot. Wij blijken toch veel waarde te hechten aan iemand die koning is en die zijn koningschap – samen met zijn vrouw koningin Maxima – een sociale en bindende inhoud wil geven. Hun aandacht voor mensen in deze coronaperiode en ook bij het groeiende armoedeprobleem zijn voorbeeldig. De koning en koningin hebben veel krediet opgebouwd. Is dat krediet nu als sneeuw voor de zon verdwenen?
Mensen blijken hoge verwachtingen te hebben ten aanzien van hun koning. Hij moet sociaal zijn, bindend, helpend. Reddend? Als angst en onzekerheid groeiende zijn in onze corona-samenleving, als de rek er een beetje uit is met het trouw zijn aan al die beperkende maatregelen, als we niet weten wanneer het ’n keer voorbij is: zoeken we dan onbewust naar figuren die ons redden? Een soort verlangen naar een ‘messias’? Iemand die uiteindelijk ons zal redden van die stille ‘sluipmoordenaar’, zoals het coronavirus weleens wordt genoemd?
We kunnen verlangen naar een ‘redder van buiten’, we kunnen ook terugkeren naar onszelf, naar onze eigen verantwoordelijkheid. Afschuiven kan niet meer, om maar op een liedtekst te parodiëren. Dat wat we van een koning, van een leider, van een eindverantwoordelijk verwachten, is een oproep om het zelf te doen. Het voordeel van deze houding is dat je dan ook milder bent in je staan ten opzichte van die mensen die ons voorgaan. Je komt dezelfde dingen tegen die ook zij in hun bestaan tegenkomen. Je kunt ze dan beter begrijpen en je kritiek zal dan ook anders gekleurd zijn.
De koning is teruggekomen. En wat met ons? Keren we terug naar een zeker onverschilligheid voor wat onder ons neus zich afspeelt of voelen we ons betrokken en doen we wat gedaan moet worden? Als we nu eens zelf doen wat we van die ander verwachten… dan verandert onze wereld.
