In onze rubriek ‘Vers voor de Zondag’ blikken we vooruit op de eucharistieviering – tijdens de lockdown op afstand te volgen op televisie en internet – van aanstaande zondag (of feestdag): wat vertelt het Evangelie ons? Om wat voor thema draait deze viering? Wat zou je kunnen doen om dit te onderstrepen?
Tweede Kerstdag – Heilige Stefanus
De Redder geboren
De paradox van Kerstmis komt op deze dag duidelijk aan het licht. De komst van Gods Zoon – we hebben het al gehoord in de proloog van het Johannesevangelie op Eerste kerstdag – geschiedt in een weerbarstige wereld. Wie getuigt van de Mensgeworden God kan tegenslagen verwachten, zelfs tot het ultieme getuigenis van de gave van je eigen leven. Het feest van de H. Stefanus is als het ware een ‘contrapunt’ van het Kerstfeest.
Exegetische notities Evangelie
Matteüs 10,17-22
Dit evangelie maakt deel uit van de ‘zendingsrede’ van Matteüs, één van de vijf delen waaruit dit evangelie is opgebouwd. In hoofdstuk 10 worden de leerlingen voor het eerst op pad gestuurd. Jezus is er nog en zijn naaste volgelingen moeten precies hetzelfde doen als Hij. Pas na zijn Pasen, wanneer Hij er niet meer is om hun handelen concreet bij te sturen, zullen ze vanuit Zijn geest moeten onderscheiden hoe op zo’n adequaat mogelijke wijze dat Rijk van God te verkondigen. Dit gedeelte uit de ‘zendingsrede’ draagt juist veel sporen van de tijd na Pasen, de periode waarin de jonge kerk uitwaaiert in de wereld en in de cultuur van hun dagen. En dit gaat niet van een leien dakje.
De leerlingen van Jezus zullen tegenstand ontmoeten. Ze zullen voor rechtbanken gedaagd worden (10,17). Hier moeten we de lokale rabbinale rechtscolleges voor ogen houden die (vooral in de tijd na de verwoesting van de tweede Tempel in het jaar 70 van onze jaartelling) van groot belang waren om de eenheid binnen het jodendom te bewaren (en hiermee de joodse identiteit). De keuze voor Jezus (10,18: om Mij; 10,22: om mijn Naam) heeft een identiteitsverandering tot gevolg gehad. De leerlingen zijn (als het ware) opnieuw geboren tot andere mensen. En dat wringt.
Dit evangelie gaat over een uiteindelijke (eindtijdelijke) situatie, wanneer alles op de spits wordt gedreven en het er werkelijk om gaat wat je levenskeuze is. In 10,21 wordt verwezen naar de laatste zin van het boek Maleachi (het laatste boek – volgens de opbouw van de TeNaCh – van de joodse Profeten) waarin de verhouding in de generaties centraal staat. Verstoring van deze verhouding brengt de diepe crisis van een samenleving aan het licht. Hoe reageer je in crisissituaties? Leef je om de heiliging van de Naam? Matteüs gebruikt uitdrukkingen die in de bijbelse traditie op God slaan en die hij nu op Jezus betrekt. De keuze vóór Jezus is een keuze vóór God, vóór het Rijk van God en vóór het doorbreken van nieuw leven in onze aardse realiteit.
Maar wie echt gekozen heeft, kan ‘zeker’ vertrouwen op Gods Geest, de Geest die door mensen heen (Maria, ontvangen van heilige Geest, moeder van God) nieuw leven in onze wereld brengt, de Geest die mensen over de grens van dood en leven heendraagt (Stefanus).
Focus
De themastelling komt uit het Alleluia-vers dat het evangelie voorafgaat en kleurt. De twee verhalen van Tweede Kerstdag rukken de lezer onmiddellijk uit de romantiek van de kerststal. Jezus volgen blijkt niet zonder risico te zijn. Het begin van het christendom heeft dat goed vastgehouden in deze twee verhalen. Inclusief de antwoordpsalm geven de teksten aanleiding om steeds weer om het licht van de heilige Geest te bidden.
Suggestie: sterven om te leven, gedicht ‘Levensstroom’
Het feest van de heilige Stefanus is niet gemakkelijk. Paus Benedictus XVI heeft het in 2006 als volgt uitgelegd. Hij noemt de geboorte van Jezus als het mens worden van God, een leven om als Verlosser te sterven, geboren worden om zijn leven te geven. Voor de Kerk, en dat gold zeker ook voor de jonge Kerk, betekende de dood en vooral het martelaarschap de overgang naar het onsterfelijke leven. Het is de dag van de onsterfelijke geboorte, de dies natalis. In de heiligenkalender wordt dan ook de sterfdag van een heilige, zijn feestdag, aangeduid als dies natalis, als geboortedag. Dit opnieuw geboren worden van een mens is voor ons christenen alleen mogelijk door het leven en sterven van Jezus Christus. En daarmee zijn we weer van het sterven bij de geboorte. Kerstmis: de geboorte van Jezus voor een leven om te sterven, een sterven om te leven, zoals het Paasgeloof zegt, waarin wij als christenen mogen delen, met Stefanus als eerste martelaar voorop. De dies natalis van Jezus wordt zo verbonden met de dies natalis van Stefanus.
De thematiek ‘sterven om te leven’ wordt op dichterlijke wijze verwoord in onderstaand gedicht, ‘Levensstroom’, dat in de viering gebruikt kan worden:
Mijn hand raakt het water, licht
en ik voel de diepe stroom.
Druppels glinsteren in de zon, op mijn gezicht,
als parels twinkelend, vol schroom.
Het water glijdt voorbij,
zomaar, zonder tijd of duur,
met mijn verlangen aan haar zij,
bevrijd uit ’t angstig stervensuur.
Naar de verre overkant,
waar ’t riet niet knakt of breekt.
Maar ongeschonden en heel
wuift en wijst naar een nieuw land.
En mij begroet en zegt in de stilte die mij omarmt
‘Daar in ’t ene, bent U en in alles spreekt U tot mij.’
Neem mij dan mee, naar waar U verblijft,
in de stroom van het water, naar de overkant.
Sabine Nijland in Uw weg – mijn weg, Uitgeverij Abdij van Berne, Heeswijk 2011
De teksten en suggestie zijn genomen uit de ‘Handreikingen voor liturgie voor de zon- en feestdagen’ van Berne Media. In deze uitgave staan exegetische notities voor elke lezing en antwoordpsalm, een ‘kapstok’ voor de verkondiging, misteksten, voorbeden en diverse andere suggesties voor vieringen met gewijde of niet-gewijde voorganger. Voor meer informatie over de uitgave en een abonnement, zie de website van Berne Media.
