In penitentiaire inrichtingen wordt er veel gepraat en gescholden. Meer dan een jaar lang maken ook gevangenen zich grote zorgen over de pandemie; over familie, vrienden en het leven buiten de tralies. Niets is meer zoals het was. En achter de muren vallen hardere woorden. Deze woordenstrijd blijft hangen. Glad strijken is geen goed idee. De gedachtewisseling met gedetineerden en met het gevangenispersoneel is dynamisch, levenslustig. Conversaties die zowel een pastoraal als ook een ‘socratisch’ karakter hebben. Het zogenaamde socratische gesprek – een filosofische dialoog tussen mensen – helpt om actuele onderwerpen zoals lockdown, mondmaskers, vaccinaties en het gezinsleven ten tijde van corona te bespreken.
door Meins Coetsier
Mensen in correctionele instellingen beginnen vaak zelf over het leven na te denken – ja, te filosoferen. Sommigen hebben de persoonlijke ‘vijand’ inmiddels in hun leven erkend: gedachteloosheid. Vaak beginnen zij zich essentiële filosofische vragen te stellen die de gevangenissituatie overstijgen. Wat is het goede? Wat is gerechtigheid? Wat is waarheid? Wat is de zin van het leven? Een terugkerend thema binnen het gevangenissysteem is de bijzondere spanning tussen de tijd in de gevangenis en het leven buiten de muren. Hoewel deze gesprekken vaak niet een directe oplossing voor gevangenisproblemen met zich meebrengen, geven ze doorgaans pastorale steun en troost: een ‘babbeltje’ over het dagelijkse leven in de bajes met al haar bizarre processen, ervaringen, beslissingen, routines en wetten, doet een enkeling zéér goed! In het beste geval zorgt zo’n persoonlijke dialoog (Zwiegespräch) ervoor dat sommigen wellicht alternatieven voor hun gebroken levens ontdekken.
Socratisch gesprek
De moderne mens – en dus ook menig crimineel – stelt zich vele vragen. Ieder beschouwt zijn eigen gedachtes vaak als gegrond en trefzeker. Maar de Heer, zegt de Bijbel, onderzoekt en toetst onze motieven… De mens werpt het lot om God te betwijfelen; maar de Heer alleen bepaalt hoe ‘het kwartje’ valt (Spreuken 16: 1-2,33). Er is niets dat de mens heeft gedacht dat God – de Vader – in de gevangenis niet mee heeft gekregen. God is Geest (2 Korintiërs 3:17) waarin elke kleine menselijke geest zijn oorsprong vindt. Daarom staat ‘God’ aan het begin van wat wij millennia lang als filosofie beschouwen. Tegelijkertijd overstijgen zijn eeuwige heilige Geest (Ruach Elohim), zijn liefde en wijsheid de wereld van het wijsgerig denken alsmede haar geschiedenis. Het woord ‘filosofie’ is van Griekse oorsprong en betekent zoiets als ‘liefde voor de wijsheid’. Als diaken in de gevangenis ben ik ook doorgaans zelf zoekende. En wel met een grote voorliefde voor deze wijsheid en al onze innerlijke denkprocessen. Een socratische dialoog betrekt de Ander in een gesprek en openbaart ons hoe weinig wij eigenlijk over onszelf, maar ook over onze medemens en over deze wereld weten. De aanhoudende coronatragedie laat zien hoe belangrijk deze socratische dialoog en spirituele uitwisseling anno 2021 is. Te snel dreigen wij kritiekloos de mening van politici en media over te nemen.
Detectives van het menselijk bewustzijn
We staan er vaak niet bij stil, dat er zelfs vóór Plato en Aristoteles mensen zijn geweest, die zoekende waren en geconfronteerd zijn met de innerlijke drive en de onrust (zetesis) die in ons leeft en/of leven wil. Wij zijn levendige wezens die bestaan uit lichaam, ziel en geest. We zijn nieuwsgierig – ‘snuffelend’. Wij stellen vragen en zoeken opheldering in ons onrustige hartje. Wij zijn detectives van het menselijk bewustzijn (Detectives of human consciousness). We zoeken en willen ontdekken en kloppen aan de deur van ons lot (Mt 7.7). Is deze spirituele zoektocht, deze speurtocht van de mens tevens niet de oorsprong van de filosofie? Aristoteles doorzag dit proces en begreep dat de mens in zijn innerlijke nood begint te filosoferen om aan de onwetendheid te ontsnappen. Interessant genoeg merken vele mensen niet dat we in feite al aan het filosoferen zijn zodra we met elkaar in dialoog gaan, of dat nu in de kroeg of in de kerk is, op straat of thuis, of zelfs in de gevangenis.
Misschien ken jij zelf ook het gevoel op een punt te staan waarbij je wordt teruggefloten. Een ogenblik waarbij de ‘remkabels van het bestaan’ even strak worden aangetrokken. Een lastig moment wat om een radicale en spirituele heroriëntering vraagt. Je voelt je namelijk écht rot – niet goed – en je zit in de put. Je wilt eruit klimmen maar je twijfelt over alles: wat nu met mijn leven? Waarom moest dit of dat gebeuren? Krijg ik deze keer een kansje om een beetje méér gelukkig te zijn? Vind ik een goede weg in mijn leven, één die de moeite waard is? De vraag naar de oorsprong van je bestaan komt naar boven. Gevangenen vragen zich vaak af of er überhaupt nog iets in hun leven is dat vreugde kan geven. Als pastor vraag ik dan: Waar wil jij voor leven? Wat verwacht het leven van jou? Zijn jij en ik écht vrij of blijven we met zijn allen toch nog ergens gevangenen in de illusies over dit korte bestaan?
De zin ontdekken
Wanneer zulke twijfels in ons worden gewekt, kan er een spiritueel pad zich openbaren. Een innerlijke kracht komt naar boven. Een aanzetje om verder te denken; verder te voelen en te filosoferen. Zelfs achter de tralies. Overgeleverde waarden, normen en tradities – hetzij religieus, cultureel, of familiair– worden alle ‘relatief’ en onderhevig aan de innerlijke twijfel wanneer er een levendige spirituele zoektocht in gang wordt gezet. Ja, mogelijk zuchten, kniezen en jammeren wij in dit ellendige tranendal. Geen zorgen: het is toegestaan – klaag! Schreeuw en zing! Vanuit bijbels perspectief is dit zelfs noodzakelijk. Als individu in deze wereld leef je in het pijnlijke besef van wat jou heeft gevormd met alle levensmomenten, je verlangens, je hoop en je pijn. Zo ontdekken wij dat het leven twijfelachtig en definitief eindig is. Vooral door onze psychische en lichamelijke kwetsbaarheid voelen wij de broosheid van onze eigen existentie. Je stuit op een persoonlijke grens. Tot hier – en niet verder? De gevangenis maakt deze levenswaarheid nogmaals heel duidelijk. En zo worden wij allen in de coronapandemie op één of andere manier aangespoord om in onze ‘collectieve gevangenschap’ na te denken; te filosoferen over de breekbaarheid van het leven. Ik kan proberen bij mijzelf te beginnen en over mezelf na te denken. Wat is belangrijk in mijn leven? Wie ben ik? Wie ben jij? Durven wij samen nog te plannen en vrijuit te voelen en te denken? We kunnen immers toch filosoferen? Proberen we onze weg uit te stippelen in deze onzekere tijden… Ja, ondanks alles, zelfs als het straks weer anders loopt als gedacht. Filosofen, hebt vertrouwen! ‘De mens wikt – God beschikt’ (Homo proponit, sed Deus disponit).
Dr. Meins G.S. Coetsier studeerde filosofie aan The Milltown Institute of Theology and Philosophy (De Nationale Universiteit van Ierland) en promoveerde aan de Universiteit van Gent zowel in de Wijsbegeerte als in de Vergelijkende Cultuurwetenschap. Na postdoc-onderzoek aan de Universiteit van Zürich werkt hij als diaken en gevangenispastor voor het Bisdom Fulda en als deeltijds onderzoeker aan Trinity College Dublin.
Giften voor de realisatie van diaconale projecten in de gevangenis kunnen worden gestort op een rekening die wordt beheerd door het gevangenispastoraat van het Bisdom Fulda. U kunt uw gift storten op DE24 5305 0180 0089 0017 38 / BIC: HELADEF1FDS, tenaamstelling: ‘Meins Coetsier’, met vermelding ‘Spende – Jail House College’.
