Er is hommeles in de rooms-katholieke kerk in de Verenigde Staten. Dat is voor liefhebbers van de roomsche kerk natuurlijk geen verrassing: is er wel eens geen gedoe met Gods kwakkelend grondpersoneel? Deze keer gaat het echter, al een tijdje, over de eerste rooms-katholieke president sinds J.F. Kennedy. Je zou denken dat de gemiddelde Amerikaanse katholiek blij is met deze politieke vertegenwoordiging, zeker na het in alle opzichten rampzalige termijn van D. Trump.
door Frank Bosman
Maar de katholieke kerk zou de katholieke kerk niet zijn als ze niet met alle macht die haar gegeven is, haarzelf zou proberen te desintegreren. Dus in plaats van steun en zegen voor de nieuwe katholieke POTUS mokken de Amerikaanse bisschoppen over Joe Biden en dan vooral over zijn niet geheel conservatieve standpunt inzake abortus. Dit gemok werd verleden maand zelfs omgezet in een officieel document van de Amerikaanse bisschoppenconferentie, dat weliswaar de naam van Biden niet noemt, maar diens geest zweeft over de letters.
Rome en Washington hullen zich in formeel stilzwijgen, want zo wordt het Grote Politieke Spel natuurlijk gespeeld, een spel dat zowel Biden als Franciscus uitstekend beheersen. Maar niettemin is dit katholiek gemopper een slechte zaak. Niet alleen voor de Amerikaanse katholieken, maar voor katholieken wereldwijd. Eerst even een disclaimer: dat de rooms-katholieke kerk abortus problematiseert ondersteun ik gaarne als belangrijke (tegen)stem in een verder nogal eenstemmig koor van liberale krachten, maar daarmee is de kous wat mij betreft echt niet af.
Dan maar even de meest voor de hand liggende verwarring ontwarren. Iedereen mag deelnemen aan de r.k. eucharistieviering in brede zin. Je moet de viering echt verstoren, wil je er uit gezet worden. Ook aborterende kinderartsen mogen gewoon naar de kerk. En vanuit conservatief-katholiek standpunt zou dat wel eens een heel goed idee kunnen zijn: wie weet krijgen ze een nieuw inzicht te verwerken. Het gaat in deze discussie echter om het deelnemen aan de eucharistie in enge zin: het wel of niet ontvangen van de communie. Daar zit natuurlijk het echte probleem, aangezien de r.k. kerk voorschrijft dat de gelovige in kwestie in staat van heiligheid moet verkeren om waardig het Lichaam van Christus te ontvangen. Een meewerken aan – bijvoorbeeld – abortus is een diskwalificerend activiteit.
De r.k. kerk, in Amerika en daarbuiten, moet zich echter hoeden voor een drietal valkuilen, of eigenlijk moeten rooms-katholieken dat in zijn algemeenheid doen. Ten eerste: de eucharistie, zowel in enge als brede zin, is en kan nooit een politiek instrument zijn, maar alleen van genade. De invloedrijke Kardinaal Michael Czerny, werkzaam in het Vaticaan, waarschuwde daar al eerder voor: ‘De eucharistie wordt als wapen gebruikt en ingezet voor politieke oorlogsvoering. Dit mag niet gebeuren.’
Elke priester of bisschop moet driedubbel nadenken of het weigeren van de communie aan een medegelovige voortkomt uit oprechte morele overwegingen, of dat hij (nooit een zij, helaas) ook uit politiek-maatschappelijke overwegingen handelt. De communie is niet bedoeld om bepaalde politieke stromingen of maatschappelijke opvattingen te sanctioneren, daar zijn de biecht of de preek uitstekend geschikt voor.
Ten tweede: de eucharistie is geen certificaat van heiligheid, maar een medicijn voor de zondaar. Biden de communie onthouden, berooft hem feitelijk van het krachtigste medicijn om aan zelfkritiek te doen, hetgeen zijn onthouders juist willen bereiken door hem het geneesmiddel te onthouden. Paus Franciscus zei het zelf in Evangelii Gaudium: ‘De eucharistie is (…) geen prijs voor de perfecte gelovige, maar een krachtig medicijn en voeding voor de zwakke gelovige.’ Het omgekeerde lijdt tot een rooms-katholieke versie van het verschijnsel ‘avondmaalmijding’, een verschijnsel dat in de behoudende protestante kerken bekend is. Het idee dat je alleen tot de tafel des Heren mag naderen als je een perfect schoon geweten hebt, is niet alleen theologisch naïef, maar ook psychologisch wreed. De psalmist (130) zingt erover: ‘Als U zonden blijft gedenken, Heer / Heer, wie houdt dan stand?’
Ten derde: de eucharistie is geen publieke zaak, maar van het geweten alleen. Niemand schouwt de harten, dan alleen God zelf, zo leerde mijn moeder mij al. Niemand weet wat er in ’t hoofd van een mens omgaat of welke gevoelens in zijn hart rondrazen, dan God alleen. Uiteindelijk is dan ook aan de individuele gelovige, Biden of wie dan ook, om zelf in eigen gewetensonderzoek te onderscheiden of hij of zij te communie kan. Geen mens kan daar tussen treden.
Het is zoals met die oude r.k.-grap, die natuurlijk zoveel meer is dan dat. Er komt een man bij de pastoor en vervloekt God, de hemel en alle sacramenten. Hij daagt de pastoor uit om hem de communie te geven in de mis zo dadelijk. De pastoor weigert natuurlijk, waarop de woedende man met een publiek schandaal dreigt. Dan gaan beiden naar de kerk, de man loopt rustig naar voren om de communie te ontvangen en tot zijn grote verbazing geeft de pastoor hem zonder blikken of blozen een hostie. Na de mis roept hij de pastoor ter verantwoording, waarop deze antwoordt: ‘Hoe kon ik je nu toch weigeren? Ik weet toch niet wat er in het afgelopen uur met je ziel gebeurd is?’
Wijze woorden wat mij betreft. Daarom herhaal ik: de communie is geen politiek instrument maar een instrument van genade, het is geen certificaat van heiligheid, maar een medicijn voor de zondaar, het is geen publieke zaak, maar van het geweten alleen.
