De corona-vaccinaties staan volop in de belangstelling. Niet alleen in de medische wereld. Ook in theologische discussies staan de corona-vaccinaties centraal. De discussies zijn vaak heftig en fel, zeker als ik kijk naar de huidige (theologische) debatten in met name de Verenigde Staten. Respect voor de alternatieve mening is vaak zoek, aan beide zijden van het spectrum. En dat lijkt me sowieso geen goede zaak…
door Archibald L.H.M. van Wieringen
In deze reflectie wil ik nadenken over corona-vaccins vanuit een katholiek perspectief. Het is een beetje een longread geworden (sorry), waarin ik niet primair een of ander antwoord wil claimen, maar de veelheid aan aspecten die een rol zouden moeten / kunnen spelen, de revue wil laten passeren.
1. Vertrouwen op God
Ik woon aan de rand van de Bijbelgordel, waar ik bewust gelovige mensen van kleinere protestante kerken ontmoet die vaccins per definitie afwijzen. Met verwijzing naar de Bijbel achten zij alle vaccins onverenigbaar met hun gelovig leven. In feite beroepen ze zich niet op één specifieke Bijbeltekst, maar om de algemene oproep vanuit de Bijbel je vertrouwen op God te stellen. Zoals in deze kringen bijvoorbeeld verzekeringen niet kunnen, omdat zij een gebrek aan Godsvertrouwen uitdrukken, kunnen vaccins evenmin.
Uiteraard is de Bijbelse oproep tot Godsvertrouwen zeer serieus te nemen, maar katholieken zullen hier geen algeheel vaccinatieverbod in zien. Integendeel, het feit dat we in staat zijn een medicijn of een vaccin te maken, zodat we mensen kunnen genezen of hun leven op een waardevolle manier kunnen laten doorgaan, wordt in dankbaarheid als een gave van Godswege aan de mens aanvaard.
2. Cellijnen van geaborteerde foetussen
In de katholieke ethiek spelen evenwel andere zaken een rol rond medicijnen en vaccins. Het Vaticaan kijkt bedenkelijk aan tegen het gebruik van cellijnen van foetussen afkomstig van abortieve handelingen. Elke levende verdient even veel respect, dus ook de ongeboren levende. In de in Nederland gangbare Corona-vaccins zijn inderdaad van dergelijke cellijnen gebruik gemaakt, wat, minstens theoretisch, voor een katholiek een ethisch probleem creëert tussen het goede van een vaccin en het kwaad van een abortus.
3. Gen-technieken
Hetzelfde geldt voor het gebruik van gen-technieken. Het toepassen van gen-wetenschap voor bijvoorbeeld granen om oogsten te vergroten bij de huidige groeiende wereldbevolking wordt door het Vaticaan kritisch beschouwd, alsof de mens de plek van God inneemt en ingrijpt in de geschapen natuur. Ook hier ontstaat, minsten theoretisch, voor een katholiek een ethisch probleem, omdat de momenteel gangbare vaccins gebruik maken van een mRNA of een transgen.
4. Videoboodschap van de paus
De paus heeft echter recent in een videoboodschap laten weten dat deze Corona-vaccins gezien de huidige crisis desalniettemin moreel acceptabel zijn. Voor katholieken die de officiële moraaltheologie serieus nemen, maar toch graag een Corona-vaccin ontvangen, is de pauselijke boodschap van positief belang.
Dat neemt natuurlijk niet weg dat er ook katholieken zullen zijn voor wie de twee ethische problemen daarmee niet weggenomen zijn. Het blijven uiteindelijk toch vaccins die ontwikkeld zijn met behulp van foetale cellijnen en die mRNA dan wel transgen bevatten. Het respecteren van deze katholieken is een daad van naastenliefde.
5. Een specifieke groep het leven zo moeilijk mogelijk maken
Een Belgische viroloog zei in de krant: ‘We moeten het leven van een ongevaccineerde zo moeilijk mogelijk maken.’ Misschien is het mij ontgaan, maar ik heb geen protest gehoord uit katholieke hoek.
Staat de katholieke ethiek het toe een specifieke groep willens en wetens het leven zo moeilijk mogelijk te maken? Ik persoonlijk vind zo’n ‘virologische’ uitspraak om van te rillen. Het is onverenigbaar met een katholiek leven.
6. Laatste wetenschappelijke inzichten omtrent corona-vaccins
Een vaccin is een medisch handeling. Zoals elke medische handeling verricht je deze omdat er een medische reden voor is. De paus noemde in zijn videoboodschap de medische bescherming zowel van jezelf als van anderen. Dat zijn goede overwegingen, maar ze staan zeer onder druk gezien de laatste wetenschappelijke inzichten omtrent de corona-vaccins. We zien in toenemende mate dat gevaccineerde mensen toch ziek worden en/of het virus overdragen, dat zij soms zelfs een grotere viruslading bij zich dragen dan mensen die niet gevaccineerd zijn. Het besmet kunnen worden en het besmetten van anderen is complexer dan wel of niet gevaccineerd zijn. Was het maar zo eenvoudig…
In ieder geval doet het Vaticaan het beter dan ons ministerie van volksgezondheid. Toen de leus ‘dansen met Janssen’ door het ministerie gelanceerd werd, was ik zeer verbaasd dat er geen opstand uitbrak in de medische wereld. Je dient een vaccin niet toe om te kunnen dansen. Dat is geen medische grond voor een medische handeling. De GGD sprak wél wijze woorden: ‘We dwingen niemand om de prik daadwerkelijk te laten zetten. Maak een weloverwogen keuze en wees van harte welkom op onze vaccinatielocaties als je daadwerkelijk een vaccinatie wilt ontvangen.’ Bij de medisch afweging en een weloverwogen keuze hoort zeker ook de vraag hoe groot voor jouw persoonlijke situatie het risico is om corona-ziekenhuispatiënt te worden of, erger, te overlijden aan corona, en met hoeveel procentpunten deze risico’s afnemen bij vaccinatie.
7. Wijze waarop de corona-vaccins worden aanbevolen
De wijze waarop corona-vaccins aanbevolen worden, schuurt tegen de katholieke ethiek. In ons land zijn in feite alle ouders uit de ouderlijke macht gezet ten aanzien van hun minderjarige kinderen. Kan een 12-jarige, van wie de ouders tegen vaccinatie zijn, een consent beslissing nemen wanneer de prikbus het schoolplein komt oprijden en al zijn / haar klasgenootjes zich laten vaccineren?
In de katholieke moraaltheologie neemt het gezin een bijzondere, onvervreemdbare plaats in. Het verbaast me dat een christelijke politieke partij, die in het verleden een minister voor Jeugd en Gezin leverde, een dergelijk rigide regeling steunt.
Ik kan me zelfs voorstellen dat deze regeling zal leiden tot meer thuisonderwijs, een verschijnsel dat op het christelijke erf in de Bijbelgordel niet onbekend is.
8. Mensen tegen zichzelf beschermen?
In de corona-vaccinatiediscussies klinkt vaak het argument dat je mensen tegen zichzelf moet beschermen. En dat is zeker waar. Maar waar ligt de grens? In ons land kunnen mensen tegen hun wil opgenomen worden als ze een gevaar voor zichzelf en / of anderen zijn. Maar dat gaat om extreme situaties. De verwarde personen van steekincidenten, bekend bij de politie of een andere hulpinstanties, kwamen er blijkbaar niet voor in aanmerking.
Je kunt juridisch corona tot een A-ziekte (de hoogste juridische groep van gevaarlijke ziektes) verklaren, maar daarmee ís corona, met een volgens Standford University in Californië, gemiddelde IFR van 0,15%, nog geen A-ziekte (ter vergelijking: Influenza-A heeft een IFR van 0,16% en wordt niet als A-ziekte beschouwd, zelfs niet als een B- of een C-ziekte).
9. Bijwerkingen
Bij een katholieke ethische reflectie over vaccins moeten ook de bijwerkingen van de vaccins in ogenschouw genomen worden, omdat een katholiek antwoord nooit zwart of wit is, maar de vele kleuren grijs mede incorporeert. Wat je bij vaccinatie wint aan vermindering van een gezondheidsrisico, wil je niet verliezen aan een toename van gezondheidsrisico door de bijwerkingen. Onze corona-vaccins bevinden zich nog in de derde testfase. De eerste en tweede testfase zijn ze goed doorgekomen. Dat is fijn. Op grond daarvan hebben ze een emergency authorization gekregen. Wat deze testfase oplevert, weten we nog niet. Of, om het in modewoorden te zeggen: beweren dat de vaccins safe zijn is fake news, zeggen dat ze niet safe zijn, is eveneens fake news. Laten we niet vooruitlopen op onderzoeksresultaten, zoals de Verenigde Staten recent gedaan hebben.
De korte termijn bijwerkingen, in ieder geval bij de oudere bevolking, lijken gering. Maar nu het aantal vaccinaties sterk toeneemt, neemt het aantal meldingen van bijwerkingen bij Lareb eveneens toe. We zitten al boven de 120.000. Dat is fors. Misschien heeft geen enkele melding een relatie met de vaccins, maar dat moet dan wel eerst onderzocht worden. In niet-coronatijden zou bij zo veel meldingen de vaccinaties, minstens tijdelijk, stopgezet zijn.
10. Een totalitaire controle?
Er doet zich nog een ethisch probleem voor vanuit katholiek perspectief. Coronapassen in een digitale wereld neigt eenvoudig naar een totalitaire controle. Het is niet zo ingewikkeld om andere gegevens aan een dergelijke pas te koppelen. China werkt daar al lang mee. Kan een Nederlander straks alleen nog een hypotheek krijgen als hij / zij een coronapas heeft? Neen, hoor ik de politiek zeggen, maar de door de Tweede Kamer aangenomen motie om geen (digitale) coronapas in te voeren, ligt al een poos bij het grofvuil. Een katholiek die zich laat vaccineren, wordt, ook al wil hij / zij dat niet, mede betrokken in het welslagen van een dergelijk controlesysteem. Ik zal niet de enige wereldbewoner zijn die lang genoeg meeloopt om te weten dat een tijdelijk systeem uiteindelijk niet zo tijdelijk zal blijken te zijn.
Gaan we, door ‘onbedoeld’ mee te doen aan de opbouw van een controlesysteem, voor toegang tot onze kerken een coronapas vragen, zodat we speciale groepen, bijvoorbeeld ongevaccineerde mensen, eenvoudig kunnen weigeren bij onze vieringen, terwijl we ondertussen het evangelie lezen over Jezus en de melaatsen en een preek houden over hoe Jezus opkomt voor de gemarginaliseerden?
In de vaccinatiediscussies wreekt zich ook het feit dat onduidelijk geworden is wat nu precies het doel is dat de regering voor ogen heeft. Een uitdrukking als ‘het virus indammen’ is behoorlijk vaag. Of is 100% vaccinatie opeens een doel in zichzelf geworden? Een uitdrukking als ‘de druk op de zorg wegnemen’ is niet minder vaag. Daarvoor is veel meer nodig dan vaccinaties. Het beschikbare IC-personeel blijkt dit jaar minder te zijn dan vorig jaar. Dat is zorgelijk. Onze bevolking groeit, maar niet in alle categorieën even veel. De 65+-groep wordt groter nu de babyboomgeneratie deze leeftijdsgroep heeft bereikt (‘vergrijzing’). Verder komt de groei door immigratie. Naar verhouding doen (zullen doen) deze twee groepen van 65+-ers en immigranten een groter beroep op de zorg dan de andere bevolkingsgroepen. Het opschalen van de zorg, met name tijdens specifieke seizoenperioden, zal onvermijdelijk zijn.
11. Andere vaccins
Nog een laatste aspect. In plaats van het begrip ‘vaccinatieplicht’ is op internet het begrip ‘vaccinatierecht’ geïntroduceerd: dat je het recht hebt op een vaccinatie als je die wenst. In dat kader is het belangrijk om te zien dat er ook corona-vaccins zijn die in ieder geval het hiervoor genoemde tweede ethische probleem (mRNA en transgen) niet kennen, omdat zij gebruik maken van de klassieke techniek van een inactief gemaakt virus, zoals het Chinese CoronaVac en BBIBP-CorV en het Indiase Covaxin. Het zou een goede zaak zijn als deze vaccins, die net als de hier gebruikte vaccins over een WHO-emergency authorization beschikken, toegestaan worden. BBIBP-CorV bijvoorbeeld wordt gebruikt in zo’n beetje alle Aziatische, Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse en Midden-Amerikaanse landen. Ook een aantal Europese landen gebruikt dit vaccin. Maar het is helaas nog steeds niet erkend door de EU. Misschien een beetje hoogmoedig van ons om te denken dat men in China of India geen passend vaccin zou kunnen ontwerpen…
Vereenvoudiging draagt niet bij aan reflectie en verdraagzaamheid
Veel aspecten spelen dus een rol. Ongetwijfeld zijn er zelfs nóg meer aspecten aan het vaccinatievraagstuk. Laten we er een open oog en oor voor hebben. De vereenvoudiging van de discussie tot één aspect, zwart-wit verwoord, draagt niet bij aan een goede reflectie en nog minder aan een verdraagzame samenleving. Maar wat katholieken juist willen, is: een verdraagzame samenleving waarin plaats is voor een integere reflectie.
Archibald L.H.M. van Wieringen, priester van het bisdom Haarlem-Amsterdam, is hoogleraar Oude Testament aan de Tilburg School of Catholic Theology.
