In deze rubriek zetten we elke maand een plant of bloem centraal met symbolische betekenis. Overigens… symboliek is geen exacte wetenschap. De één geeft de ene betekenis aan een bloem, de ander een heel andere. Ze veranderen ook in de tijd. Zeventiende-eeuwse bloemstillevens kennen andere symboliek dan de verborgen ‘liefdesboodschappen’ uit de preutse Victoriaanse tijd. Deze maand:
Helleborus: de Kerstroos
Dat de helleborus niger, zoals deze soort voluit heet, met Kerstmis geassocieerd is geraakt, is niet verwonderlijk. Ze bloeit rond Kerstmis! En met haar witte bloemen past ze ook prima bij de liturgische kleur (opvallend genoeg heet ze wel ‘niger’, ‘zwart’). Ze staat daardoor ook voor ‘reinheid’. Dat past bij het Kerstkind. Er hoort ook een legende bij. In de Kerstnacht werd het visioen van Jesaja waar. Heel de Schepping kwam die nacht opnieuw tot bloei: bloemen bloeiden, insecten vlogen en zoemden en vele dieren kwamen een kijkje nemen.
Na de Kerstnacht was dit weer allemaal voorbij. Nou ja, allemaal. Alleen de helleborus bleef dapper doorbloeien, dwars door ijs en sneeuw heen. En dat doet ze nog elk jaar. Zo kreeg ze de bijnaam ‘heilig Kerstkruid’ of ‘Kerstroos’.
Helleborus
De helleborus komt van oorsprong uit het Alpengebied. Dat ze dus goed tegen de kou kan, is niet verwonderlijk. Sterker nog… van warmte en directe zon houdt ze helemaal niet. Dus een koele kerk is een ideale plaats. In huis is de maximale 18 graden misschien wat te koel voor de andere levende wezens om de plant heen…
Hoewel ze in het Nederlands dus kerstroos heet, is ze geen lid van de rozenfamilie. Het is, net als alle helleborussen of nieskruiden een lid van de ranonkelfamilie (de boterbloemen).
De Latijnse naam ‘helleborus’ betekent letterlijk zoveel als ‘dodelijk voedsel’. De plant is dan ook giftig. Als je de plant hebt verzorgd moet je goed je handen wassen. Nog beter is het dragen van handschoenen. Voor huisdieren is de plant ongevaarlijk, op de wortels na. Vroeger werd de helleborus gebruikt voor medicijnen tegen geestesziekten en zenuwaandoeningen. Ook was het een ingrediënt voor snuiftabak en niespoeder. Vandaar ook de Nederlandse naam ‘nieskruid’. In de oudheid was het zelfs een wapen tegen de vijand.
Gelukkig maar dat het door het wonder in de Kerstnacht een symbool voor Kerstmis en vrede is geworden!
