Wat zegt de Bijbel over het huwelijk? Daarover lopen de meningen, interpretaties en toepassingen nogal uiteen. Er zijn flinke verschillen tussen onze tijd en de tijd van de Bijbel, en tussen het Oude en het Nieuwe Testament. Toch kan het lonen om eens in de spiegel van de Bijbel te kijken.
Anders dan in onze tijd was in het Oude Testament het gearrangeerde huwelijk gebruikelijk. Bij het romantische huwelijk uit onze tijd trouwen mensen met elkaar omdat zij van elkaar houden. Bij het gearrangeerde huwelijk houden twee mensen van elkaar omdat zij met elkaar getrouwd zijn. In het eerste geval ligt de klemtoon op de natuurlijke aantrekkingskracht tussen twee individuen, in het tweede geval op het huwelijk als onderdeel van twee families, en op de wil van de partners én hun families om het huwelijk te laten slagen.
Huwelijk in het Oude Testament
De veronderstelling achter alle regelgeving rond het huwelijk in het Oude Testament (OT) is de aanwezigheid van de familie en clan als primaire sociale eenheid. Een man nam ten huwelijk, een vrouw werd ten huwelijk genomen en daarmee kwam zij onder het gezag van haar man. De bruidegom betaalde een bruidsschat aan zijn schoonvader. Het Hebreeuwse werkwoord voor ‘huwen’ heeft dezelfde stam als het werkwoord voor ‘in bezit nemen’. In lijn hiermee lijkt de geslachtsgemeenschap het moment van de huwelijksvoltrekking (Deut. 22:13-21,28-29). De huwelijkswetgeving is volledig vanuit de man gedacht en heeft geen voorkeur voor romantische of gearrangeerde huwelijken.
Uit de verhalen blijkt dat het gearrangeerde huwelijk de norm was – bijvoorbeeld bij Isaak en Rebekka. Daarbij was de instemming van beide partners wel een voorwaarde (Gen. 24:58). David en Salomo huwden vrouwen uit andere volken. Daarop was kritiek omdat het vaak leidde tot geloofsafval. Pas Ezra en Nehemia probeerden zulke huwelijken volledig te verbieden (vgl. Ezra 9—10 met Deut. 21:10-14).
Zonen, overspel en scheiding
De belangrijkste functie van het huwelijk was dat de man zonen kreeg. Zonen waren niet alleen van belang als oudedagsvoorziening, maar ook voor het voortleven van de naam.
Hoewel monogamie de norm was, was polygamie toegestaan. Dit kwam met name voor bij de leiders van het volk, soms omdat zij bij hun eerste vrouw geen kinderen kregen. In dat laatste geval kon een hoofdvrouw een slavin aan haar man geven. Dit gebeurde bij Abraham en Jakob (Gen. 16 en 30). De zoon die dan geboren werd gold als zoon van de hoofdvrouw.
Als een getrouwde vrouw seks had met een andere man, pleegde zij overspel, omdat haar man er niet op kon vertrouwen dat haar kinderen van hem waren. Had een man seks met een andere vrouw, dan bedroog hij niet zijn eigen vrouw, maar de vader of man van die ander. Op overspel stond de doodstraf. Als bewijs waren twee mannelijke getuigen nodig. Anders moest zekerheid worden verkregen door middel van een test met ‘vloekbrengend water’ (Num. 5:19-31).
Een huwelijk eindigde door overlijden of echtscheiding. Wanneer een man zonder zoon eerder overleed dan zijn vrouw, werd van zijn broer verwacht dat hij met de weduwe zou trouwen en gold de eerste zoon uit dit huwelijk als zoon van de overleden echtgenoot (Deut. 25:5-10). Dit heeft opnieuw te maken met het belang dat werd gehecht aan zonen.
Echtscheiding was in het OT alleen op initiatief van de man mogelijk (Deut. 24:1). De vrouw, die door haar huwelijk tot de familie van de man was gaan behoren, hoorde na scheiding weer bij de familie van haar ouders. De ongelijke verhouding tussen man en vrouw in het OT verraadt het patriarchale klimaat van toen, maar hoort niet bij ‘de boodschap van het OT’.
Huwelijk in het Nieuwe Testament
Het Nieuwe Testament legt er meer nadruk op dat huwelijken gebaseerd zijn op liefde (Kol. 3:19). Monogamie is de norm. Jezus trekt de wetten van het OT nog verder door: wanneer een van de partners – óók de man! – seks heeft met een ander, is dat overspel; flirten met een ander kan al als overspel gelden (Mat. 5:27-28); Mozes had echtscheiding alleen vanwege halsstarrigheid toegestaan (Marc. 10:5); overspel kan grond zijn van echtscheiding (Matt. 5:32).
Het romantische huwelijksideaal van nu past niet naadloos bij het Nieuwe Testament. Daar was de liefde minder een gevoel en meer een handelwijze en speelde het huwelijk een rol bij heiliging. Dat kan ons tot nadenken stemmen. En uit het OT kunnen we leren dat het huwelijk deel is van een breder sociaal verband, en dat ook een gearrangeerde huwelijk goed kan uitpakken.
Prof. Dr. M. Sarot is hoogleraar fundamentaaltheologie aan de Tilburg School of Catholic Theology te Utrecht. Drs. L.M. Sarot is pastoraal werkster in de Martha en Maria Parochie in Soest e.o.
Dit artikel is afkomstig uit de ‘Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap’.
Deze Bijbeluitgave van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap verscheen in november en bevat ca. 300 extra artikelen. Die zijn bedoeld om mensen te helpen die merken dat denkbeelden van nu kunnen botsen met wat ze in de Bijbel lezen.
Zie over deze uitgave: bijbelgenootschap.nl/wetenschapsbijbel. Binnenkort verschijnt de 2e druk.
Lees ook het interview met de initiatiefnemer van deze uitgave: https://www.bijbelgenootschap.nl/impactverhaal/geloof-en-wetenschap-deel-1/
