In onze rubriek ‘Vers voor de Zondag’ blikken we vooruit op de eucharistieviering van aanstaande zondag (of feestdag): wat vertelt het Evangelie ons? Om wat voor thema draait deze viering? Wat zou je kunnen doen om dit te onderstrepen?
Derde zondag van de Advent
De Onbekende verwachten
Wij leven toe naar Kerstmis. Wie verwachten we? Wat zal hij teweeg brengen? Op de derde zondag van de Advent wordt beschreven wat de Christus zal brengen als Hij eenmaal zijn zending volbrengt. Johannes de Doper – de Voorloper – wijst de mensen van zijn tijd (en ook ons) dat de werken van de Messias de werken van de Geest van God is. Het perspectief van de geboorte van Gods Zoon is geen blanco perspectief, maar een concrete boodschap die we nog wel helemaal zelf waar moeten maken. Johannes zegt: Hij die komt is zoveel anders dan we gewend zijn, bereid je daarop voor. Johannes kennen we een beetje, maar die Messias is nu nog een Onbekende.
Exegetische notities Evangelie
Johannes 1,6-8.19-28
Gezien de eerste lezing zou je als evangelielezing nu de tekst van Lucas verwachten waar Jezus Jesaja citeert, maar de samenstellers van het lectionarium hebben gekozen voor een evangelietekst die over Johannes de Doper gaat.
De vierde evangelist in het Tweede Testament huldigt een andere theologie over Johannes de Doper dan de andere drie. Volgens hem is Johannes de Doper geen voorloper, maar een getuige van Jezus, met de bedoeling de mensen tot geloof in Jezus te brengen. Zijn taak bestaat erin getuigenis af te leggen dat in Jezus werkelijk het Licht in de wereld is gekomen.
Het eerste deel van de evangelielezing komt uit de proloog van het evangelie volgens Johannes en benadrukt dat niet de Doper het Licht is; hij getuigt er slechts van. In deze getuigenis ligt de waarde, maar tevens ook de grens van zijn zending. Alleen Jezus Christus draagt de titel Licht terecht.
In het tweede deel van de lezing sturen de joden uit Jeruzalem een soort onderzoekscommissie naar Johannes, bestaande uit priesters en levieten als deskundigen. Wat onderzoekt men? De vraag luidt kort en krachtig: wie zijt gij? Johannes’ antwoord is vreemd omdat het negatief is: ik ben de Messias niet. Een ander is dus de Messias. Het is de ontkenning van het ik ben dat Jezus zo vaak in het Evangelie volgens Johannes zegt en waarmee zijn goddelijkheid wordt beklemtoond.
De volgende vraag luidt: wat dan? Zijt gij Elia? Elia geldt als de belangrijkste profeet van het volk van Israël. Na zijn dood ontstond reeds spoedig de verwachting van zijn terugkomst. Nu nog staat bij het joodse Pesachmaal altijd de deur voor hem open en een beker wijn gereed. Hem werd tevens de Messiaanse taak toegedicht de stammen van Jakob te herstellen. Het is dus niet verwonderlijk dat de vragenstellers een link leggen tussen de Messias en Elia, maar Johannes de Doper ontkent eveneens dat hij Elia is.
Dan volgt de derde vraag; zijt gij de profeet? Onder meer vanwege zijn strijd voor de zuiverheid van de JHWH-cultus en zijn godservaringen werd Elia gelijkgesteld aan Mozes, dé Profeet bij uitstek, maar Johannes is ook die Profeet niet.
Wie zijt ge dan? Wat zegt gij over uzelf? vraagt tenslotte naar de rechtvaardiging van zijn dopen, dat men blijkbaar als een messiaanse activiteit beschouwt. In het positieve antwoord dat volgt getuigt Johannes de Doper van iemand die het volk niet kent. Dit antwoord is in de kern de attitude van de joden: ze verwachten de Messias, maar wanneer hij komt, herkennen ze hem niet.
De afsluitende zin van de lezing lijkt een simpele geografische mededeling, maar heeft een diepere laag: waar Mozes sprak vanaf de overkant van de Jordaan, aldaar doopt Johannes. Er is sprake van een nieuwe overtocht: van het niet-kennen naar het kennen van Jezus.
Focus
Als Jezus in Nazaret, de stad waar hij is opgegroeid, naar zijn gewoonte op sabbat de synagoge bezoekt, krijgt hij de boekrol van Jesaja overhandigd om daaruit voor te lezen. Hij rolt hem af tot de plaats die vandaag ook het begin van de eerste lezing is geworden: de Geest van de Heer rust op mij. Jezus eindigt het citaat bij om een genadejaar van de Heer uit te roepen, rolt de tekst op en verklaart: en hij begon te zeggen tegen hen dat vandaag is vervuld de Schrift in de oren van jullie, zoals er letterlijk uit het Grieks vertaald staat. Wie oren heeft om te horen, moet goed luisteren.
Suggestie: symboliek
Met drie rozen zou je beeldend kunnen maken wat deze zondag symboliseert. Een paarse, een witte en een roze. Deze Zondag Gaudete wordt dan de vreugdezondag vanwege de vermenging van paars en wit. Paars: de ingetogen Adventskleur. Ook een kleur van soberheid en boete, zelfs van rouw.
Met wit, de blijheid en vreugde – vooruitlopend op Kerstmis – wordt het dan een speciale combinatie. Misschien zou een bloemist of iemand van de liturgische bloemenversiering een toelichtend verhaal kunnen vertellen.
De teksten en suggestie zijn genomen uit de ‘Handreikingen voor liturgie voor de zon- en feestdagen’ van Berne Media. In deze uitgave staan exegetische notities voor elke lezing en antwoordpsalm, een ‘kapstok’ voor de verkondiging, misteksten, voorbeden en diverse andere suggesties voor vieringen met gewijde of niet-gewijde voorganger. Voor meer informatie over de uitgave en een abonnement, zie de website van Berne Media.
