In onze rubriek ‘Vers voor de Zondag’ blikken we vooruit op de eucharistieviering – tijdens de lockdown op afstand te volgen op televisie en internet – van aanstaande zondag (of feestdag): wat vertelt het Evangelie ons? Om wat voor thema draait deze viering? Wat zou je kunnen doen om dit te onderstrepen?
Vierde zondag in de veertigdagentijd
Het kwaad wordt overwonnen
Het herstel van het Verbond van God met zijn volk kan uit een onverwachte hoek komen. Een buitenlandse heerser, Cyrus, wordt Messias genoemd omdat hij Jeruzalem laat herstellen en opbouwen. God werkt langs onverwachte wegen. Dat is genade, dat is een gave-om-niet, dat is liefde. Het is echter geen goedkope genade. De afbraak van de ballingschap, de verwijdering van God, het kwaad moet eerst aangekeken worden. Dan kun je er ook meer (leren) omgaan. In het beeld van de koperen slang die omhoog geheven moet worden, zien we de omhoog geheven Christus die allen aan zich wil trekken. Beelden en voor-beelden op weg naar Pasen.
Exegetische notities Evangelie
Johannes 3,14-21
De evangelielezing is het tweede deel van het gesprek dat Jezus voert met de Farizeeër Nikodemus. Het eerste deel van het gesprek ontbreekt. Dat kan problemen opleveren. Temeer daar het gesprek wonderlijk te noemen is. Vooreerst wordt het gesprek (3,1-13) ‘s nachts gevoerd en verder begrijpt Nikodemus niets van Jezus’ opmerking over het geboren worden.
Johannes gaat zelf verder op dit gesprek (in latere uitgaven van de Ordo lectionum Missae vanuit Rome is de zin ‘In die tijd sprak jezus tot Nikodemus ‘geschrapt’).Hij werkt bij voorkeur met de begrippen boven en onder, die staan voor hemel (God) en aarde (mens). Doel van de mens is dat hij ‘boven’ moet worden. Jezus kwam hier vandaan en zal daarheen terugkeren. Een voorafschaduwing van Jezus was Mozes. Gebeurtenissen uit het leven van Mozes zijn een prelude op Jezus’ optreden. Johannes zegt zelfs over Mozes dat hij over Jezus in de Tora heeft geschreven (1,45; 5,46).
Het ‘magische’ verhaal van de bronzen slang (te vinden in Num.21,4-9) betrekt Johannes ook op Jezus. Mozes maakte een bronzen slang en zette die op een paal en iedereen die door een slang was gebeten (nota bene gestuurd door God) en naar de bronzen slang omhoog keek, zou blijven leven. Zoals de omhooggeheven slang leven gaf, zo geeft de omhooggeheven Jezus eveneens leven. Jezus is de heilsslang tegen het gif van de zonde. Maar Johannes versterkt het oorspronkelijke gegeven. Jezus geeft eeuwig leven. Johannes gebruikt nadrukkelijk de term verhogen, verheffen. ‘Verhogen’ is in de richting van ‘boven’ en wijst dus naar God. Jezus is van God afkomstig. Wanneer je in hem gelooft, heb je het eeuwig leven. Dit ‘eeuwig leven’ noemt Johannes in één adem met het niet ten onder gaan, niet verloren gaan.
Naast de tegengestelde begrippenparen boven-beneden en hemel-wereld kent Johannes het paar licht-duisternis. Boven, hemel en licht leggen verband met God. Beneden, wereld en duisternis juist niet. De daden van de mensen zijn slecht omdat ze van de duisternis houden. De daden van Jezus zijn goed, omdat ze van het Licht (= God) afkomstig zijn. Bij de serie boven-hemel-licht hoort het begrip waarheid. Ook de mensen kunnen goede daden doen. De waarheid doen is ‘in God’ doen.
Ondanks de veelheid aan beelden is de erachter liggende grondgedachte simpel: Geloof in Jezus en handel ernaar en je gaat niet ten onder, want God beschermt je. Geloof je niet in Jezus… de consequentie is duidelijk.
Focus
De toekomst staat centraal in alle lezingen van deze zondag: hetzij in de onverwachte verlossing in de oudtestamentische lezing, het verlangen naar Jeruzalem als symbool van toekomst in de psalm, de vernieuwing van hemel en aarde in de epistellezing, of de verlossende verheerlijking/verhoging van de Zoon in het Evangelie. Op deze manier wijzen alle lezingen enerzijds naar een toekomst die beter is dan de status quo en geven ze ruimte voor een verlangen daarnaar. Anderzijds benadrukken ze ook alle dat dit verlangen uiteindelijk alleen door God zelf beantwoord kan én zal worden. In deze spanning leven is de karakteristiek van christelijke existentie.
Suggestie: 14 maart
Vandaag is de sterfdag van de jezuïet Nico Kluiters (†1985). Tien jaar lang heeft hij zich ingezet voor de vrede in Libanon, toen dat land verscheurd werd door oorlog en geweld. Op voorwaarde dat iedereen er gebruik van mocht maken en dus geen enkel mens werd uitgesloten, bouwde hij er aan verschillende voorzieningen. Uiteindelijk heeft hij zijn werk met marteling en de dood moeten bekopen. Kerkrechtelijk bezien is hij niet zalig of heilig, maar door de gelovigen uit de Bakaä-vlakte wordt hij gezien als een echte martelaar. (bron: heiligen.net)
Wellicht kan er aandacht besteed worden aan (het werk van) Nico Kluiters s.j. in de voorbeden of verkondiging. Ook kan er naar aanleiding van zijn verhaal verder gesproken worden over de vraag hoever wij durven te gaan om het Licht in de wereld uit te dragen. Als het erop aan komt, hoeveel risico durven wij dan te nemen? Of delen we het Licht alleen als dat voor ons geen vervelende consequenties heeft?
Deze teksten en suggestie zijn genomen uit de ‘Handreikingen voor liturgie voor de zon- en feestdagen’ van Berne Media. In deze uitgave staan exegetische notities voor elke lezing en antwoordpsalm, een ‘kapstok’ voor de verkondiging, misteksten, voorbeden en diverse andere suggesties voor vieringen met gewijde of niet-gewijde voorganger. Voor meer informatie over de uitgave en een abonnement, zie de website van Berne Media.
