In onze rubriek ‘Vers voor de Zondag’ blikken we vooruit op de eucharistieviering – tijdens de lockdown op afstand te volgen op televisie en internet – van aanstaande zondag (of feestdag): wat vertelt het Evangelie ons? Om wat voor thema draait deze viering? Wat zou je kunnen doen om dit te onderstrepen?
Vierde zondag door het jaar
Vrij-spreken
We kunnen verhalen vertellen, verhalen die binden of juist verdelen. We kunnen luisteren naar de profeten, echte profeten, valse profeten. Rijp en groen. Toen en vandaag. Het geluid van ‘onreine geesten’ die ook in onze samenleving het klimaat onder mensen verzieken, klinkt ook vandaag. Er staan geregeld mensen op die gezagvol instaan voor een zuivere boodschap. Mensen, profeten zijn het vaak, die in de wirwar van meningen onderscheiden wat opbouwt, wat afbreekt. Het zijn mensen die vrij-spreken. Hun woord, hun boodschap, bevrijdt.
Exegetische notities Evangelie
Marcus 1,21-28
Marcus 1,21-28 hoort bij het begin van Marcus, met daarin de titel (Marcus 1,1), de beschrijving van het optreden van Johannes de Doper (1,2-8) en diens doop van Jezus (Marcus 1,9-11), die in het B-jaar op de Doop van de Heer gelezen wordt. De hierop volgende scène, Jezus’ beproeving in de woestijn en roeping van zijn eerste leerlingen, volgt op de 3e zondag door het jaar (Marcus 1,14-20), terwijl ook de rest van de zondagen tot en met de eerste zondag van de veertigdagentijd het verloop van Marcus volgt. Marcus staat bekent als een evangelist met een abrupte stijl. Hij valt dan ook aan het begin met de deur in huis: zonder enige franje worden de gebeurtenissen voorafgaand aan Marcus 1,21-28 verteld, die Jezus als de door Johannes’ aangekondigde bevestigen. Deze gebeurtenissen omvatten het begin van zijn openbare optreden, al lijkt er een onbepaalde tijdsspanne tussen zijn doop en verzoeking en het begin van zijn verkondiging te liggen (vgl. Marcus 1,14). De stijl van Marcus overspeelt dit echter. Ook in Marcus 1,21-28 blijft de stijl abrupt (vgl. het frequente gebruik van de aoristus, een stam, die de nadruk op de handeling op zich legt) wat goed bij de inhoud van de perikoop past. Direct (een favoriet woord van Marcus) op de sabbat onderricht Jezus in de synagoge. Dit is op zich al opvallend, want hij heeft de lezer niet verteld dat Jezus iemand was, die de Schrift goed kende of iets van dien aard. Narratief gezien lijkt het Marcus echter precies daarom te gaan. Hij vertelt namelijk niet waaruit Jezus’ onderricht (‘preek’) nu eigenlijk bestaat, maar houdt de reactie van het synagogale gehoor vast: Jezus spreekt zoals iemand, die autoriteit (‘exousia’) heeft, niet zoals de schriftgeleerden (Marcus 1,22). Jezus heeft echter geen autoriteit op grond van zijn status of studie, maar op grond van wie hij is – de lezer weet dit al, vgl. Marcus 1,11; wie hoort deze stem echter? De lezer, Jezus? –, zoals het volgende onderdeel van Marcus 1,21-28. Onmiddellijk (wederom zijn favoriete woord!) is er een mens met een onreine geest, een tegenspeler van de heilige Geest die op Jezus rust (Marcus 1,10), die uitroept dat zij (! wisseling van enkelvoud in meervoud: slordige grammatica, pluralis majestatis, of, waarschijnlijker, een uitdrukking van de bezetenheid van deze persoon) niets met Jezus te maken willen hebben. De reden: er is geen groter verschil denkbaar dan tussen de onreine geest, die bezit heeft genomen van deze mens en de ‘heilige Gods,’ die in de synagoge onderricht (Marcus 1,24). In een maatschappij, die tot op een zo grote hoogte op reinheid en onreinheid geconcentreerd was als die van Jezus en zijn tijdgenoten, is dit misschien de sterkste manier om het contrast tot uitdrukking te brengen. Wie verwacht zou hebben, dat hiermee de kous af is, wordt echter verrast door wat erna gebeurt: Jezus beveelt de onreine geest (over zijn identiteit) te zwijgen. De onreine geest doet dit waarschijnlijk wel, maar de gehele gebeurtenis, inclusief het daaropvolgende exorcisme (Marcus 1,25-26), doet natuurlijk de ronde als een lopend vuurtje (Marcus 1,28). Waarom moet deze geest (en verder ook bijvoorbeeld de discipelen in Marcus 8,30) zwijgen? Het antwoord op het zogenaamde ‘Messiasgeheimnis’ in Marcus is wel dat Jezus’ identiteit tot na diens kruisiging en opstanding verkeerd begrepen zou worden. De ‘autoriteit’ van Jezus is pas echt duidelijk wanneer ook de passie overwogen wordt.
Focus
Op het eerste oog is er nauwelijks een rode draad in de lezingen van deze zondag te ontdekken. De oudtestamentische lezing heeft betrekking op het (toekomstige) leven van Israël in het beloofde land, de psalm is aan de liturgie in Jeruzalem ontnomen, de epistellezing is een advies à titre personel van Paulus, en het evangelie gaat over het stormachtig begin van Jezus’ openbare optreden. Toch is er wel degelijk een thema dat alle vier lezingen verbindt en dat is het (Bijbels-theologisch centrale) thema van Gods heerschappij. Dit thema komt op een aantal manieren ter sprake. Ten eerste, zoals Ps.95 het vooral buitengewoon krachtig uitdrukt, is JHWH, de God van Israël, de enige god die de moeite waard is, want hij is de koning van alle goden (een levendig besef van de realiteit van andere goden en geesten doortrekt drie van de vier lezingen overigens, de uitzondering is de lezing van 1 Kor.). Ten tweede heerst JHWH door middel van profeten en andere gezanten (vgl. Deut., zie ook 1 Kor., Paulus is een ‘apostel’: iemand die gestuurd is) waarvan Jezus Christus als de ‘heilige Gods’ (vgl. Marcus 24) het centrum is. Het volgen van JHWH en zijn gezanten leidt er ook toe dat andere goden niet meer gediend kunnen worden (vgl. de context van Deut.18,15-20, zie ook de hiërarchie onder de goden uitgedrukt in Ps.95, het exorcisme in Marcus 1,21-28, en ook de nadruk van Paulus op het toegewijd zijn aan de Heer zonder verdere afleiding).
Suggestie: influencers
Maak van deze dag een dag van de kerkgemeenschap als influencers. Hoe kan de gemeenschap bijdragen aan een positief geluid van onderlinge relaties? Van buiten naar binnen en van binnen naar buiten? Spreek met elkaar over activiteiten die bij kunnen dragen aan gemeenschapsopbouw. Denk aan initiatieven voor tieners en jongeren om als influencer op te treden. Bijvoorbeeld door werken van barmhartigheid om te zetten (M25) en zo het evangelie uit te dragen. Geloven is een werkwoord.
Deze teksten en suggestie zijn genomen uit de ‘Handreikingen voor liturgie voor de zon- en feestdagen’ van Berne Media. In deze uitgave staan exegetische notities voor elke lezing en antwoordpsalm, een ‘kapstok’ voor de verkondiging, misteksten, voorbeden en diverse andere suggesties voor vieringen met gewijde of niet-gewijde voorganger. Voor meer informatie over de uitgave en een abonnement, zie de website van Berne Media.
