De Moderne Seculiere Mens (“MSM”) is een tragikomisch geval. Nog nooit was er zoveel materiële rijkdom en nog nooit was er zoveel geestelijke armoede. Eenzaamheid, depressiviteit en het gevoel van extreme maatschappelijke polarisatie teisteren de MSM. Nog nooit waren we zó alleen, zó ongelukkig en zó gepolariseerd als nu. Ook angststoornissen zijn de afgelopen tien jaar bezig aan een gestage opmars. Wat zou de oorzaak kunnen zijn van dergelijke tragische ontwikkelingen, en dat in tijden van ongekende materiële voorspoed?
De oorzaak zoeken in een gebrek aan plezier of een gebrek aan spullen is naïef. Aan brood en spelen geen gebrek. De MSM wil misschien meer vrije tijd, vakanties, auto’s en iPhones hebben, maar nooit eerder hebben we zoveel van al dat goeds gehad. De oorzaak zoeken in een gebrek aan iets anders dan brood en spelen, bijvoorbeeld een gebrek aan een gedegen en diepgravende levensbeschouwing, ligt meer voor de hand. Laten we daarom het fundament van de levensbeschouwing van de MSM doorlichten. Kent u het Heilige Modernistische Dogma nog? De levensbeschouwing van onze tijdgeest? Die levensbeschouwing kan samengevat worden in de volgende geloofsbelijdenis:
Ik geloof in materie, Schepper van hemel en aarde, en in de Natuurwetten, die er simpelweg zijn. Die zijn ontvangen van het universum en geboren uit het maagdelijke kwantumvacuüm.
Het is de geloofsbelijdenis van Richard Dawkins, van Stephen Hawking, van Yuval Noah Harari en van de geleerden die door die andere MSM (de “Mainstream Media”) als moderne profeten worden aanbeden. Zij hebben veel gemeenschappelijke geloofsopvattingen. De belangrijkste daaronder zijn deze: het transcendente is een illusie, het bestaan is uiteindelijk zinloos, en mensenrechten, net als “goed” en “kwaad”, bestaan niet. Voor Dawkins zijn mensen niet meer dan “throwaway survival machines” met als enige doel om te overleven en genen te repliceren. Laten we Harari zelf even aan het woord over, bijvoorbeeld, mensenrechten:
“Mensenrechten zijn, net als God en de hemel, slechts een verhaal dat wij hebben verzonnen. Ze zijn geen objectieve realiteit; het is niet een of ander biologisch effect van Homo sapiens. Neem een mens, snij hem open, kijk erin, je vindt het hart, de nieren, neuronen, hormonen, DNA, maar je vindt er geen rechten.”
Dat rijmt prima met Dawkins’ stelling dat het universum “meedogenloos onverschillig” is. Dat “goed” en “kwaad” niet bestaan.
Met een filosofische bril op zou je deze geloofsopvattingen nihilistisch kunnen noemen. Naast materie – de “objectieve realiteit” – bestaat er niets. “Nihil” is gelijk aan “nul”, is gelijk aan niets. Alles wat niet materieel is, zoals moraliteit en mensenrechten, is – net als God en de hemel – slechts een verhaal dat wij zouden hebben verzonnen.
De vraag is of de profeten van het nihilisme, zoals Harari, hun nihilisme in de praktijk brengen. Laten we de proef op de som nemen. Harari gaf in januari van dit jaar een interview aan de Spaanse krant El País. Daarin lezen we dat Harari “diep betrokken raakte” bij het protest tegen Netanyahu’s voorgestelde hervormingen van het Israelische rechtsstelsel. Harari hield zelfs een toespraak op het centrale plein in Tel Aviv voor 150.000 mensen. Want als je je moet afvragen hoe het zou zijn om in een dictatuur te leven, heb je immers geen keus, zo liet Harari optekenen. Maar gek genoeg achtte noch de interviewer van El País, noch Harari zelf, het gepast om zich af te vragen waar we democratieën en dictaturen kunnen vinden als we het universum bestuderen. Dan zien we wel sterren, planeten, bergen, zeeën, vogels, mensen, kruipdieren, maar nergens is een politiek systeem, bijvoorbeeld een liberale democratie, te vinden. En als je een lichaam opensnijdt, waar in het lichaam vind je dan het recht om niet in een dictatuur te hoeven leven? Het lijkt alsof het nihilisme ogenblikkelijk wordt verlaten zodra er iets gebeurt wat de nihilist niet bevalt. Dan lijkt het verzonnen verhaal toch belangrijker dan de objectieve realiteit die je ziet als je een mens opensnijdt.
Maar het wordt vreemder. Volgens Harari reageerden vele links-progressieven in Europa en de Verenigde Staten veel te onverschillig op de afschuwelijke gebeurtenissen in Israël op 7 oktober 2023. Harari beschuldigde hen van “extreme morele ongevoeligheid”. Hij moest tot zijn ontzetting zelfs vaststellen, dat sommige links-progressieven het handelen van Hamas rechtvaardigden. U vraagt zich waarschijnlijk ook af waarom morele ongevoeligheid voor Harari een probleem is. Want waar kun je morele gevoeligheid vinden als je een lichaam opensnijdt? Waar kunnen we het recht vinden om in vrede en veiligheid te leven zonder het gevaar om vermoord, verkracht of levend verbrand te worden? Is morele ongevoeligheid niet juist hét kenmerk van de nihilist? Moraliteit en mensenrechten zijn toch geen objectieve realiteit? Het zijn toch slechts verhalen die wij zelf hebben verzonnen?
De drie-eenheid Dawkins/Hawking/Harari, die de tijdgeest zo nauwkeurig weerspiegelt, bestaat in werkelijkheid niet uit echte nihilisten. Ook voor hen zijn de beginselen van democratie, rechtsstaat, moraliteit en mensenrechten meer dan alleen verzonnen verhalen. Maar hun weigering om die beginselen als reële, onwrikbare wortels van de beschaving te zien, maakt hen tot zweverige nihilisten. Anders dan in het Christendom, zweven die beginselen willekeurig rond, zonder fundament, zonder wortels, zonder historische context, zonder filosofische en rationele basis, laat staan een theologische basis. Zij ontkennen het bestaan van die beginselen, maar beroepen zich er tegelijkertijd op als ze geconfronteerd worden met de afwezigheid daarvan. Daardoor versnipperen hun belangrijkste opvattingen bij de eerste confrontatie met de realiteit tot onhoudbare platitudes. De zwevende drie-eenheid Dawkins/Hawking/Harari en hun discipelen, die beweren een puur rationele visie op de objectieve realiteit te hebben, zijn in werkelijkheid de new age Jomanda’s, de spirituele healers, van de eenentwintigste eeuw. Het fundament van de levensbeschouwing van de drie-eenheid Dawkins/Hawking/Harari en de MSM kan gedoopt worden met de naam “Zweverig Nihilisme”.
Het is de hoogste tijd om te inventariseren hoe het gesteld is met de geestelijke gezondheid van de MSM, die de geloofsbelijdenis van het Zweverig Nihilisme dagelijks tot zich moet nemen. Die dag in dag uit de new age spiritualiteit van haar healers ingestraald krijgt. Hoe reageren mensen als ze door moderne profeten met een hoge maatschappelijke status moreel de les worden gelezen? En van die profeten tegelijkertijd te horen krijgen dat mensen niet meer zijn dan biologische machines zonder vrije wil? Dat moraal hooguit een nuttige illusie kan zijn? Dat goed en kwaad niet bestaan? Dat er geen enkel doel is aan elk individueel leven behalve misschien een doel dat je jezelf inbeeldt als subjectief “belangrijk”? Dat het overgrote deel van de mensheid nutteloos is of nutteloos zal worden (de “nutteloze klasse”, dixit Harari)? Dat mensen intellectueel minderwaardig zijn aan, en gehackt kunnen worden door, kunstmatige intelligentie? Dat een hoger transcendent doel van elk levend wezen, ja van het universum als zodanig, niet meer dan een evolutionair veroorzaakte illusie is? Is het werkelijk aannemelijk dat een dergelijke levensbeschouwing geen invloed heeft op de geestelijke gezondheid van mensen? Zou het pushen van het Zweverig Nihilisme niets te maken hebben met de door Professor John Vervaeke, Hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Toronto, gesignaleerde zingevingscrisis?
Vergeeft u mij dat ik ter beantwoording van die vragen geen uitgebreid wetenschappelijk onderbouwd exposé zal geven over het oorzakelijke verband tussen het praktiseren van het Zweverig Nihilisme en een gebrekkige geestelijke gezondheid, hoewel dit met behulp van John Vervaeke, maar ook met behulp van Carl Jung, zeker mogelijk is. En vergeeft u mij dat volgens vrijwel alle wetenschappelijk geanalyseerde graadmeters van geluk, gezondheid en welzijn, actief religieuze mensen vele malen gelukkiger en gezonder zijn dan seculiere mensen. En vergeeft u mij dat ik andere mogelijke oorzaken van toenemende depressie, eenzaamheid en polarisatie, zoals de opkomst van social media, buiten beschouwing laat. Laten we in de eerste plaats tot deze onvermijdelijke conclusie komen: het Zweverig Nihilisme, de levensbeschouwing die ons denken tot op de dag van vandaag probeert te domineren, en wiens verwoestende uitwerkingen zich dagelijks manifesteren, is zowel intellectueel als moreel bankroet. Het is ten onder gegaan aan zijn eigen leegte, zijn gênante oppervlakkigheid en zijn innerlijke tegenstrijdigheid. Het Zweverig Nihilisme is niet een illusie, maar een nutteloze en schadelijke illusie. Het eigent zichzelf het Goede toe, terwijl het tegelijkertijd het bestaan van het Goede ontkent. Materie is niet de Schepper van hemel en aarde. De Natuurwetten zijn niet ontvangen van het universum en zijn evenmin geboren uit het maagdelijke kwantumvacuüm. De geloofsbelijdenis van het Zweverig Nihilisme kan verwezen worden naar de mestvaalt van de geschiedenis.
Hoewel het Zweverig Nihilisme is neergestort en in vlammen is opgegaan, kan het demasqué van diens new age healers en de resulterende spirituele wanhoop een zegen in vermomming zijn. Een nieuwe tijd is al aangebroken waarin mensen op zoek gaan naar morele helderheid en richting, die geworteld is in traditie, en die meegroeit met de toekomst. Een nieuwe tijd die spirituele betovering toelaat, en die moderne wetenschap respecteert. Een nieuwe tijd die inziet dat universeel geldende waarden, en de verhalen die die waarden overbrengen, échter zijn dan de objectieve realiteit. Zoals de universeel geldende waarden geopenbaard in het Oude en het Nieuwe Testament. Die voor het eerst in het jaar 170 AD in de geloofsbelijdenis[1] op schrift zijn gesteld en aldus begint:
Ik geloof in God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde. En in Jezus Christus, zijn enige Zoon, onze Heer, die ontvangen is van de heilige Geest, geboren uit de maagd Maria.
Het is de geloofsbelijdenis van een gedegen en diepgravende levensbeschouwing. Het is deze geloofsbelijdenis die universeel geldende waarden aan ons overbrengt. Het is deze geloofsbelijdenis die de objectieve realiteit transformeert en verheft. Het is deze geloofsbelijdenis die ons opdraagt om ons te bekommeren om de zwaksten onder ons. Want het Woord is mens geworden en heeft in ons midden gewoond:
“Want ik had honger en jullie gaven mij te eten, ik had dorst en jullie gaven mij te drinken. Ik was een vreemdeling, en jullie namen mij op, ik was naakt, en jullie kleedden mij. Ik was ziek en jullie bezochten mij, ik zat gevangen en jullie kwamen naar mij toe.” [2]
“Ik verzeker jullie: alles wat jullie gedaan hebben voor een van de onaanzienlijksten van mijn broeders of zusters, dat hebben jullie voor mij gedaan.” [3]
[1] Voor de volledige tekst: Geloofsbelijdenis – Rooms-Katholieke Kerk Nederland (rkkerk.nl)
[2] Mattheüs 25:35-37
[3] Mattheüs 25:40
