QR en 2G zijn hot items. QR wijst op het digitale systeem waarmee iemands corona-status gecheckt kan worden, 2G op de idee dat (bepaalde delen van) de samenleving alleen toegankelijk is (zijn) voor gevaccineerden tegen of genezenen van corona. Het zijn indringende vragen: willen we wel of niet zo’n QR-samenleving? Willen we wel of niet een 2G-samenleving?
door Archibald L.H.M. van Wieringen
Maar het roept voor mij als katholieke oudtestamenticus nóg een vraag op: wat zou een katholieke samenleving zijn? En past daar dan eventueel wel of niet die QR en 2G in? De vraag naar een katholieke samenleving is niet eenvoudig. Een vaste definitie daarvan is niet voorhanden. Laten we ons oor te luisteren leggen bij de Schriften.
‘Soort’ versus ‘beeld’
Het eerste verhaal in de Bijbel, Genesis 1:1-2:3, verhaalt ons over de schepping. Van de chaotische leefruimte aarde maakt God een geordend geheel waarin de mens als kroon van de schepping kan verschijnen. God haalt licht en duister uit elkaar, Hij scheidt land en zee, Hij kleedt het land met flora van bomen en grassen. Hij geeft de schepselen hun eigen plek, de vissen in de zee, de vogels in de lucht en de landdieren op de aarde.
In dit ordeningswerk van de schepping klinkt als een refrein dat God de flora en fauna maakt ‘naar hun soort’. Het jonge groen, het zaadgevend gewas en de vruchtbomen dragen vruchten ‘naar hun soort’ (de verzen 11-12). De grote zeegedrochten en alle krioelende levende wezens waarvan het water wemelt, schept God ‘naar hun soort’ (vers 20). Het vee, het kruipend gedierte en het wild gedierte maakt God eveneens ‘naar hun soort’ (de verzen 24-25). En dan wordt als laatste de mens geschapen. Maar niet: naar zijn soort. De mens wordt geschapen: naar Gods beeld.
Toen zei God: Laten wij de mens maken ‘naar beeld van ons’, ‘naar gelijkenis van ons’ (vers 26). En daarop schiep God de mens ‘naar zijn beeld’. ‘Naar het beeld van God’ schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij hen (vers 27).
Terwijl de flora en de fauna steeds gemaakt is naar hun soort, blijkt de mens niet geschapen te zijn naar z’n soort, maar naar Gods beeld. Terwijl de flora en fauna, de bomen en de planten, de vissen, vogels en de landdieren gericht zijn op hun soort, het bij hen draait op het voortbestaan van de soort, draait het bij de mens niet om z’n soort en het voortbestaan daarvan, maar om God. Je zou het ook zo kunnen zeggen: terwijl de flora en fauna immanent zijn, is de mens transcedent.
Mens is meervoud
Het gaat de Schriften niet om de soort mens, maar om: de mens. En deze mens is meervoud. De mensengemeenschap in haar volle verscheidenheid wordt zichtbaar met ieder afzonderlijk. In het eerste Bijbelverhaal valt de wisseling van enkelvoud naar meervoud op: naar Gods beeld schiep hij ‘hem’, mannelijk en vrouwelijk schiep hij ‘hen’ (vers 27).
Dat de mens meervoud is, gaat niet van een leien dakje. In de tuin-vertelling in Genesis 2:4-3:24, blijkt het allemaal erg ingewikkeld te liggen. De mens alleen lijdt aan een existentiële eenzaamheid. Maar wanneer hem een partner is geschapen en de mens als vrouw en man zich kan manifesteren, gaat het helaas mis. De mens, als man en vrouw, denken het buiten God te kunnen stellen, gaan in tegen zijn gebod, en verspillen daarmee de tuin, in wezen een door God supergeordend stukje mensenaarde.
Buiten die tuin wordt het nog droeviger met de mens. Genesis 4 verhaalt hoe het eerste broederpaar in de schepping vorm krijgt in de moord van de ene broeder op de andere broeder, in de moord van Kaïn op Abel. De mens als meervoud, wezenlijk meervoud om beeld van God te zijn, vermoordt zijn medebroeder. Het is de negatieve climax van een lang proces van communicatieve uitsluiting. Terwijl aan de geboorte en naamgeving van Kaïn aandacht besteed wordt en de naam Kaïn wordt uitgelegd, staat er over Abel slechts ‘en toen ging zij voort zijn broeder Abel te baren’ (vers 2). De naam Abel krijgt geen uitleg, wat past bij de betekenis van Abels naam: ‘niets’. En aan ‘niets’ besteed je natuurlijk geen aandacht.
God doet dat wél. Abels offer wordt door Hem aanvaard, Kaïns offer niet. Het maakt Kaïn kwaad. Maar in plaats van de communicatieblokkade tegenover Abel op te heffen, bevestigt hij deze alleen maar. Vers 8 luidt: ‘Toen zei Kaïn tot zijn broeder Abel:…; en het gebeurde, toen ze in het veld waren, dat Kaïn tegen zijn broeder Abel opstond en hem doodsloeg.’ Het lijkt alsof Kaïn iets gaat zeggen tegen zijn broer. Maar op het moment dat het gesprokene moet klinken, klinkt er geen communicatie, maar een slag ter dood.
Geen mens kan niet zonder mensengemeenschap, de mensengemeenschap niet zonder iedere mens. De Schriften weten echter ook hoe moeilijk het soms voor mensen is dit Bijbelse inzicht te realiseren.
Geschapen voor een feestdag
In het scheppingsverhaal is de mens de kroon op de schepping. Hij wordt als laatste geschapen, op de zesde scheppingsdag. De eerste volle dag die de mens meemaakt is de zevende dag. De sabbat dus. De zevende dag is geen scheppingsdag waarop God werk verricht, maar waarop Hij rust. God heiligt de zevende dag. Het is deze heilige rustdag die de eerste dag is van de pas geschapen mens.
De zevende dag viert God als Koning over de schepping. Er is geen macht dan Gods koningschap. God heerst over de schepping, houdt haar in stand in de ordening die Hij maakte, in de mens die Hij schiep. Toen God de mens wilde maken, sprak Hij immers als een koning in een majesteitsmeervoud: ‘Laten wij de mens maken’ (vers 26).
De mens mag delen in het goddelijk koningschap. En dat doet hij primair door de sabbat te vieren. Dat is het eerste dat hij beleeft. De sabbat is niet bedoeld om te zeggen dat de mens niet continu moet doordraaien in een economisch systeem en dus recht heeft op één dagje rust per week, maar om uit te drukken dat de mens existeert wegens Gods koningschap, los zelfs van welk economisch verband ook.
De mens is vrij, geen slaaf van welke anonieme of door mensen zelfgecreëerde macht. Bevrijding is daarom een terugkerend Bijbels thema. Uit de slavernij in Egypte. Uit de macht van de dood. Want de mens is bovenal een vrije mens, een bevrijde mens.
Geen uitsluiting
De eerste verhalen in het boek Genesis geven ons input om na te denken over wat een katholieke samenleving zou moeten zijn. Een samenleving waarin zowel de mensengemeenschap als iedere mens tot zijn recht komt. Een samenleving waarin niemand uitgesloten wordt.
Als ik een minister, d.w.z. een dienaar van de Kroon (die bovendien lid is van een politieke partij die claimt christelijk te zijn), hoor zeggen geen begrip te hebben voor bepaalde mensen, omdat zij een ander mening hebben dan hij, dan schrik ik daarvan. Dat past niet in wat een katholieke samenleving genoemd zou kunnen worden.
Als ik lees dat Letland ongevaccineerde parlementsleden uitsluit van niet alleen de debatten, maar zelfs de stemmingen, dan is dat huiveringwekkend. Zo’n besluit heeft eigenlijk niets met corona te maken. In feite is Letland het eerste EU-land dat langs democratische weg de democratie heeft afgeschaft. Ik ben er niet eens meer verbaasd over dat ik het bericht niet heb kunnen vinden op NOS Teletekst (maar wel bij GeenStijl). Ik ben er niet eens meer verbaasd over dat ik geen negatieve reactie vanuit de EU erover gehoord heb. Moet ik er ook niet verbaasd over zijn dat ik geen tegengeluid gehoord heb vanuit de COMECE, de Commissie van Bisschoppen van de Europese Gemeenschap?
Toen een vooraanstaande NPO-persoonlijkheid zei dat die fucking christenen maar moesten sterven, kwam er geen enkel protest. Stel dat iemand dat zou zeggen over moslims of over joden, de wereld zou te klein geweest zijn. En met recht. Maar iedereen zweeg, zoals de Raad van Kerken in Nederland.
Uitsluiting heeft nooit ergens toe geleid. Of het nu gaat over Chinezen, moslims, ongevaccineerden, 60-plussers of wie dan ook. 2G hoort niet thuis in een katholieke samenleving. En omdat 2G bewezen schijnveiligheid geeft ten aanzien van corona, hoeft het al helemaal niet ter sprake te komen.
Uitsluiting valt ook niet te rijmen met de medische eed, die zorg aan iedereen zonder onderscheid veronderstelt en respect voor de mening van iedere patiënt. Van het ene hellende vlak komt het andere: als een 2G in de zorg ertoe leidt dat ongevaccineerden het recht ontvalt op een IC-bed wanneer zij positief testen op corona, vervalt een IC-bed dan ook voor een longkankerpatiënt die heeft gerookt?
In een videoboodschap liet de burgemeester van Amsterdam zich positief uit over vaccinatie, maar noemde de integriteit van je lichaam een ‘onvervreemdbaar recht’. Gebruikmaken van je grondrechten, van rechten die onvervreemdbaar zijn dus, kan je per definitie níet bestraffen, zoals met uitsluiting.
Onze bisschoppen uiten wijze woorden: zij willen ‘aan alle gelovigen, gevaccineerd en niet-gevaccineerd, vragen om respectvol met elkaar om te blijven gaan’.
Marxistische theologie
Toen ik in Amsterdam theologie studeerde aan de Katholieke Theologische Hogeschool, leerden wij in het vak Marxistische Theologie dat in een katholieke samenleving de vrije mens niet onderworpen zou moeten zijn aan de grootmachten van het kapitaal. In mijn studententijd was wellicht Coca-Cola het prototype van zo’n grootmacht. Nu, in de huidige tijd, lijkt mij eerder de gezondheidsindustrie dat te zijn. Medische handelingen, medicijnen, de hele zorg, draait, helaas, om winst maken.
Dat niets zo erg is als IC-personeel dat niks te doen heeft, verzuchtte de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care begin oktober, terwijl aan het eind van diezelfde maand uitdrukkingen als code-zwart klonken. Zou IC-personeel het echt heel erg vinden als ze een keer even niet iets te doen hebben? Of zou het zo zijn dat we het geen goede geldinvestering vinden loon te betalen aan zorgpersoneel dat even pauze kan nemen in alle drukte?
De idee de hele wereldbevolking tweemaal per jaar in te enten tegen een ziekte met een gemiddelde IFR van rond 0,15% lijkt me vooral gunstig voor de winst van de vaccinindustrie…
Ik frons mijn wenkbrauwen als ik lees dat een vooraanstaand OMT-lid een band heeft met AstraZeneca en dat een CEO van het nieuwsagentschap Reuters tevens in de directieraad zit van Pfizer.
Vrijheid versus inhumaniteit
De vrije mens heeft in een katholieke samenleving geen digitaal controlesysteem nodig. Een controlesysteem in een metaniveau bovenop maatschappelijke regels. Er is weinig levenservaring voor nodig om te zien dat dit soort systemen alleen maar groeien. In feite gebeurt dat nu al: om het controlesysteem te controleren trekken we miljoenen uit voor BOA’s, in plaats van voor de zorg, zoals voor medicijnen, vaccins, zorgpersoneel.
Onder het mom van humaniteit hebben we de afgelopen anderhalf jaar inhumane maatregelen genomen. Een stervende moeder die niet haar drie kinderen op bezoek mocht hebben, omdat maar één bezoeker per patiënt mocht. Want: corona. Laten we écht zo mensen sterven en verbieden we familieleden afscheid te nemen van hun dierbaren?
Een Nederlandse Olympische sporter die wegens een positieve test 10 dagen in eenzame opsluiting moest doorbrengen in een kamer waar zelfs geen raam open kon. Want: corona. Geen arts of mensenrechtenactivist hoorde je protesteren. Maar als we zo zouden doen met de gevangenen van de EBI, de extra beveiligde inrichting van de gevangenis te Vught, zouden we ruzie krijgen met het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. En terecht.
Op internet is te zien hoe een beveiliger bij een Fries zwembad ervoor zorgt dat twee kleine kinderen buiten op de stoep door hun vader moeten worden afgedroogd, alleen maar omdat hij geen QR-code heeft. Is dit het beschavingsniveau dat we willen voor onze samenleving? Aan wat een katholieke samenleving zou moeten zijn, beantwoordt het zeker niet.
Nee, je kan geen katholieke samenleving opbouwen op anderhalve meter afstand. Nee, je kan geen katholieke samenleving opbouwen waarin je ieder mens ziek verklaart tenzij het tegendeel bewezen. Nee, je kan geen katholieke samenleving bouwen op inhumaniteit. Nee, je kan een QR-en-2G-samenleving echt niet katholiek noemen.
Ik hoop van ganser harte dat katholieke artsen, katholieke politici, katholieke wetenschappers, katholieke vakbondsmensen, katholieke kerkleiders zullen (blijven) opteren voor een katholieke samenleving.
Wat dan te doen?
Soms hoor ik dat tegenstanders van QR en 2G verweten worden geen alternatief aan te bieden. Ik heb niet die indruk. Maar daarom kort, zonder verder in detail te gaan, een overzicht van wat wel goede (katholieke 😊) coronamaatregelen zouden zijn.
- Zorg voor goede luchtkwaliteit. Zet CO2-meters in klaslokalen, kerkruimtes, horeca, zorgtehuizen. Deze kunnen ook goed thuis gebruikt worden, zoals bijna iedereen tegenwoordig wel een rookmelder heeft.
- Bied ouderen en kwetsbaren op vrijwillige basis bescherming aan door middel van vaccinaties. Uiteraard met transparante informatie over de pro’s en contra’s.
En als je een zo hoog mogelijke vaccinatiegraad wil bereiken, zet dan alle soorten vaccins in. Mensen die geen mRNA-vaccin willen hebben (of kunnen hebben), willen vaak wél een traditioneel vaccin. Immers beide soorten vaccins hebben een emergency authorization van de WHO.
Zeker als er vaccinatieplicht ontstaat, zou er ook een vaccinatierecht moeten zijn, op grond waarvan mensen hun eigen vaccin kunnen kiezen.
- Uitbreiding van de zorg is onvermijdelijk. Al was het maar omdat ons bevolkingsaantal stijgt. En door de vergrijzing met name in de groep kwetsbaren. Meer nog dan het aantal bedden is het aantal verpleegkundigen van belang.
En als Nederland een Cubaans ziekenhuisschip aangeboden krijgt, laat ons dan niet verzanden in regeltjes. Als een vaccin een emergency authorization kan krijgen, kan hoogopgeleid Cubaans zorgpersoneel dat ook.
- Herstel de eerstelijnszorg. Iemand in quarantaine zetten en wachten of hij/zij niet naar het ziekenhuis hoeft, is geen medische oplossing. Doe onderzoek naar medicijnen en vitamine D gebruik.
- Promoot een gezonde leefstijl. Op sporten en gezond eten mag nooit beknibbeld worden. Ontmoedig roken en fastfood – juist dat soort slechte gewoonten belasten de zorg.
- Maak van het RIVM weer een onafhankelijk wetenschappelijk instituut. Het RIVM maakt per direct zijn rekenmodel openbaar. Transparante wetenschap is gezonde wetenschap. Gezonde wetenschap leidt tot gezonde maatregelen voor een gezonde samenleving.
Een kerklied
Laat ik afronden, want mijn verhaal is al lang genoeg. Afgelopen zondag werd in de eucharistieviering waarin ik mocht voorgaan, als communiezang het lied Door de wereld gaat een woord gezongen. De liedtekst van Jan Wit is een collage van Schriftteksten. Een poëtische verwerking van die lastige Bijbel.
Door de wereld gaat een stoet
Die de ban brak van het bloed,
Die bij wat op aarde leeft,
Nu geen burgerrecht meer heeft.
Door de wereld klinkt een lied,
Tegen angsten en verdriet,
Tegen onrecht, tegen dwang,
Richten pelgrims hun gezang.
Here God, wij zijn vervreemden,
Door te luist’ren naar Uw stem.
Breng ons saam met Uw ontheemden,
Naar het nieuw Jeruzalem.
Archibald L.H.M. van Wieringen, priester van het bisdom Haarlem-Amsterdam, is hoogleraar Oude Testament aan de Tilburg School of Catholic Theology.
