De maatregelen in reactie op het nieuwe Coronavirus dat in het winterseizoen 2019-2020 rondwaarde (en in een zwakkere variant in het winterseizoen 2020-2021), waren verre van optimaal. Er was sprake van paniek. Er was sprake van haastig uitgevoerd vaccinonderzoek. Er was sprake van het pompen van angst in de samenleving. Ook in het tweede winterseizoen. Ik heb er op deze website al enige keren uitvoerig over geschreven.
Maar er was één wereldleider die bij de aanvang van het eerste seizoen van het nieuwe Coronavirus anders reageerde. Je kan ook een stap terug maken, een moment van reflectie zoeken. In de stilte is het mogelijk, minstens voor een ogenblik, afstand te nemen van het verder hollen op de ingeslagen weg en de vraag te stellen of de ingeslagen weg de juiste is, of er nog andere wegen bestaan die ook tot het gewenste doel van het bestrijden van het virus en tot een kalme houding in de veronderstelde crisistijd leiden. En deze leider was paus Franciscus.
Op 27 maart 2020 ging de paus voor in een viering van gebed en stilte, met een speciale zegen Urbi et Orbi. Ook mijn niet-katholieke vrienden waren diep onder de indruk. Even geen bombardement aan angstaanjagende woorden, maar een andere taal, een taal van vertrouwen, van meditatie, van stilte.
Zeker terugkijkend op de Coronaperiode, of misschien beter de Coronamaatregelenperiode, is de pauselijke gebedsviering een unicum, een positieve uitzondering, die we node gemist hebben – en eigenlijk nog steeds missen. We zijn blijven doorhollen op een ingeslagen weg, zonder een moment van stilte en reflectie, van evaluatie en beschouwing.
In Nederland is een nadenken over, laat staan een evaluatie van het Coronamaatregelenbeleid nog ver weg. In het Europese Parlement zijn echter hoorzittingen gehouden om wél na te denken over de afgelopen periode.
Een Nederlandse Europarlementariër deelde in een clip op Twitter dat een van de directeuren van Pfizer, een beetje giechelend, had gezegd dat het Pfizer-vaccin overdracht van het virus niet tegengaat. De Europarlementariër suggereerde dat Pfizer ons bedonderd had, omdat zij dat wel geclaimd zouden hebben. Maar dat is een veel te simpele conclusie.
In het onderzoeksrapport van Pfizer stellen ze nergens dat het vaccin overdracht voorkomt. Er is heel wat kritiek te leven op het vaccinonderzoek van Pfizer, dat inderdaad niet aan de beste wetenschappelijke standaarden beantwoordt, maar de idee dat Pfizer claimt dat hun vaccin overdracht zou voorkomen, wordt nergens in hun onderzoeksrapport gedaan. Ik had het nergens in het Pfizer-rapport gelezen en ik heb het er nog maar eens op nagelezen: nergens staat dat het vaccin overdracht zou voorkomen.
Pfizer maakte deze claim niet, maar politieke leiders wél. Ook in Nederland werd als reclameslogan gezegd dat je vaccineren doet voor elkaar. Zover ik kan overzien, hebben zo’n beetje alle Westerse politieke leiders zoiets gezegd.
Wat Pfizer wél verweten kan worden, is waarom ze zwegen toen politieke leiders met een wetenschappelijk niet bewezen claim de vaccins pushten. Het moet voor Pfizer heel simpel geweest zijn, om op te merken dat de politiek iets claimt over de vaccins dat niet is gebaseerd op hun eigen vaccinonderzoek.
Het is opvallend dat al die Westerse regeringsleiders ongeveer op hetzelfde moment met de leus kwamen dat je je laat vaccineren voor de ander, alsof vaccinatie overdracht voorkomt. Was er dan helemaal geen politicus die het Pfizeronderzoek even erop nagelezen heeft? Zo ingewikkeld was dat niet om te doen. Wat maakte het dat geen van hen dat deden en ze allemaal tegelijk met de onjuiste boodschap over het Pfizer-vaccin kwamen?
Tot deze wereldleiders behoorde ook de paus. In augustus 2021 noemde de paus het een daad van liefde om je te laten vaccineren tegen het nieuwe Coronavirus. “Je laten vaccineren is een eenvoudige maar diepgaande manier om voor anderen te zorgen, met name de meest kwetsbaren.” Ja, natuurlijk wensen we allemaal dat dat waar zou zijn, maar dat is het niet.
De paus ging zelfs zover dat iedereen die zich niet wilde laten vaccineren, zijn baan verloor. Vaticaanstad was het eerste territorium ter wereld met een algemene vaccinatieplicht.
Iets een daad van liefde nomen is een verregaande theologische aanduiding. Liefde is misschien wel de grootste en hoogste theologische realiteit. Immers, Deus caritas est. Door een dergelijke formulering wordt gesuggereerd dat wie zich niet laat vaccineren, een zondaar is, een schender van de liefde.
Vele bisschoppen namen de oproep van de paus kritiekloos over. Ook de Nederlandse bisschoppenconferentie riep gelovigen op zich te laten vaccineren.
Er zijn wellicht redenen denkbaar om je wel te laten vaccineren en er zijn ook redenen denkbaar om dat niet te laten doen – maar de reden dat het overdracht voorkomt, is incorrect en dat was al bekend op het moment dat de Pfizer-vaccins beschikbaar kwamen.
Had Jorge Mario Bergoglio dit kunnen weten? Ach, niet iedereen kan alles lezen, dus wellicht ook het Pfizer-rapport niet. Had paus Franciscus het kunnen weten? Eigenlijk wel… Zo is de katholieke kerk nu eenmaal gestructureerd, met een éénhoofdige leiding.
Sterker, er zijn steeds theologen geweest die er anders over dachten dan dat je laten vaccineren een daad van liefde is en kritisch stonden tegenover dergelijke uitspraken. Terugkijkend lijkt de paus veeleer de spreekbuis te zijn geweest van een opdringerige politiek en van de stilzwijgende Big Pharma dan van een weloverwogen standpunt, tot stand gekomen door een stap terug te doen en ruimte te geven aan reflectie, gebed en stilte.
De fout ingaan is eigen aan mens zijn. De fout ingaan is eigen aan leiding geven. Sorry daarvoor zeggen is een daad van liefde.
De paus zou als eerste van de wereldleiders dat moeten doen. Opnieuw een pauselijk voorbeeld hoe om te gaan met de crisis waarin de Coronacrisis heeft geresulteerd: verscheurde en gepolariseerde samenlevingen, ook kerkelijke samenlevingen, heel concreet in parochies en kloosters.
Het zou een groot christelijke signaal zijn naar de Westerse wereld en zo een uitnodiging zijn voor iedereen tot herstel en eerlijkheid. Het zou laten zien waar Christendom écht voor staat. Paus Johannes Paulus II heeft een dergelijk sorry uitgesproken bij gelegenheid van het nieuwe millennium, in maart 2000. Een unieke viering, zeer indrukwekkend. Maar een sorry over zaken die hijzelf niet gedaan had. Hoe te meer zal een pauselijke boeteviering indruk maken als het over een contemporain sorry gaat! Ik ben er zeker van dat opnieuw zelfs mijn niet-katholieke vrienden onder de indruk zullen zijn.
Archibald L.H.M. van Wieringen, priester van het bisdom Haarlem-Amsterdam, is hoogleraar Oude Testament aan de Tilburg School of Catholic Theology.
Beeld: Pexels
